Synagoga przy ul. Zachodniej

Synagoga Wilker Szul (Vilker Shul) przy ul. Zachodniej

Synagoga wybudowana przy ulicy Zachodniej, na odcinku między Cegielnianą (dziś Jaracza) i Południową (obecnie Rewolucji 1905 r.) była pierwszą żydowską świątynią zlokalizowaną poza obrębem tzw. rewiru, a więc znajdującej się w północnej części miasta dzielnicy, w której do lat 60. XIX wieku osiedlać musieli się Żydzi. Dlatego też czasem nazywano ją „synagogą Nowego Miasta”. Fundatorami świątyni, zbudowanej w drugiej połowie lat 70. XIX wieku, byli przemysłowcy, Daniel Dobranicki i Dawid Prussak. Kształt znany z archiwalnych fotografii synagoga przy ul. Zachodniej uzyskała jednak dopiero w 1903 roku, w efekcie gruntownej przebudowy, zrealizowanej według projektu Gustawa Landau-Gutentegera. Gmach świątyni w efekcie tych prac został znacznie powiększony, dzięki rozbudowie w kierunku wschodnim. Fasada utrzymana była w stylu klasycznym, z arkadowo zwieńczonymi oknami i trójkątnym frontonem w centralnej części. W 1903 r. w północnej części działki dobudowano również oficynę, przeznaczoną na cele szkolne. W kolejnych latach ukształtował się tutaj ceniony ośrodek studiów rabinicznych, dysponujący bogatym księgozbiorem. W pewnym okresie prace grup studiujących Torę organizowano w taki sposób, aby przez całą dobę, bez najmniejszej przerwy, trwały rozważania nad świętymi tekstami judaizmu.

Po zajęciu Łodzi przez Niemców, synagoga początkowo uniknęła zniszczenia. Władze okupacyjne poleciły jej uprzątnięcie i zorganizowanie uroczystego nabożeństwa z udziałem dużej grupy wiernych. Całe wydarzenie zostało pod nadzorem niemieckich oficerów sfilmowane, z myślą o wykorzystaniu pozyskanych materiałów w filmie propagandowym Der Ewige Jude (pol. „Wieczny Żyd”). Świątynię Niemcy podpalili w drugiej połowie 1940 r. Obecnie w miejscu, gdzie stała, znajduje się, wybudowany w latach 50. budynek biurowy.