Synagoga Alte Szil przy ul. Wolborskiej.

Synagoga Alte Szil przy ul. Wolborskiej.

Decyzja o rozpoczęciu budowy nowej synagogi dla gminy żydowskiej w Łodzi podjęta została w latach 50. XIX wieku. Postawienie nowej świątyni było koniecznością, wobec pogarszającego się stanu technicznego i ciasnoty panującej w starej, drewnianej synagodze gminnej. Nową świątynie wybudowano na działce przy ulicy Wolborskiej 20, w sercu dzielnicy zamieszkanej przez łódzkich Żydów. Autorem projektu był budowniczy powiatowy, Jan Karol Mertsching. Prace rozpoczęto najprawdopodobniej jesienią 1859 roku, ukończono zaś dopiero w 1871 r. Przedłużanie się budowy spowodowane było pogorszeniem koniunktury w branży włókienniczej, spowodowanej tzw. głodem bawełnianym, wywołanym w efekcie wojny domowej w Stanach Zjednoczonych.

Ostateczny kształt świątyni nadał jednak dopiero generalny remont, połączony z uzupełnieniem brakującego wyposażenia i stolarki. Przeprowadzono go pod koniec lat 90., pod kierunkiem znanego w Łodzi architekta, Adolfa Zeligsona. On też nadał synagodze „mauretańską” szatę architektoniczną. Elewację zdobił naprzemienne białe i ciemne pasy, a ulokowane w jej centralnej części wejście główne ozdobiono pokaźnym portalem. Czytelne odwołanie do stylistyki znanej z architektury Bliskiego Wschodu służyło – jak zauważają historycy – podkreśleniu przywiązania do żydowskich tradycji, czerpiących swoje źródło właśnie z tego regionu. Była to zarazem próba symbolicznego przeciwstawienia się tendencjom asymilacyjnym, popularnym wśród postępowo zorientowanej części społeczności łódzkich Żydów, nawołującej do reformy obyczajów.

Synagoga uchodziła za jeden z najciekawszych architektonicznie gmachów Starego Miasta i zarazem bastion żydowskiej ortodoksji. Po zajęciu Łodzi przez Niemców w 1939 roku hitlerowcy podłożyli ogień pod świątynię, lecz udało się ją uratować przed całkowitym zniszczeniem. Nie na długo jednak – pod koniec grudnia władze okupacyjne wydały polecenie rozebrania synagogi. Prace rozbiórkowe zakończono wiosną 1940 roku. Po II wojnie światowej ta część miasta została gruntownie przebudowana, a miejsce zniszczonych przez hitlerowców gmachów zajęły nowe budowle. W pobliżu miejsca, gdzie stała dawna synagoga, znajduje się dzisiaj budynek Szkoły Podstawowej nr 45.